Betonarme radye temel tasarımı TS 500 ve TBDY 2018 'de verilen varsayımlar esas alınarak yapılır. Betonarme radye temellerin boyut ve donatı alanları TS 500 Bölüm 10 ile Bölüm 11 içerisinde verilen ilgili kurallar ve varsayımlara göre hesaplanır. TS 500 'de verilen kurallarında farklı olduğu özel durumlar için TBDY 2018 esas alınır.

Radye temeller iki boyutlu sonlu elemanlar kullanılarak TS 500 ve TBDY 2018 de belirtilen kurallar altında hesaplanır.

TS 500 10.4.2 'de belirtildiği üzere kirişsiz plak olarak düzenlenen temellerde plak kalınlıkları, 300 mm den küçük olamaz. Kirişli olan sürekli temellerde, kiriş yüksekliği plak da içinde olmak üzere, serbest açıklığın 1/10 undan, daha az olamaz.

Open

Radye Temel Parametreleri komutundan donatı koşulları ve donatı yerleşimi ile ilgili parametreler kullanıcı tanımlı olarak belirlenebilir. Başında * işareti olan bölümlerde “sıfır” “0” yazılı olduğunda ilgili yönetmelik koşulları uygulanır.

Open

Radye Temel parametrelerinde belirtilen minimum donatı oranları “Radye temel ön bilgisi” raporunda bulunmaktadır.

Radye temel tasarımlarında ve zemin gerilmesi kontrollerinde TBDY 2018 'de belirtilen koşullar kullanılır.

TBDY 2018 Temellere Aktarılan Kuvvetler

TBDY 2018 4.10 'da temele aktarılan kuvvetler tanımlanmıştır.

Detaylı Bilgi: Temellere Aktarılan Kuvvetler

TBDY 2018 Bölüm 16 kapsamında temellerin tasarımı taşıma gücü yaklaşımı ile ele alınmaktadır ve temele aktarılan kuvvetler için TBDY 4.10 esas alınır. Bu sebeple TS 500 10.1 'de belirtilen yük bileşenleri ile birlikte yük katsayıları ile artırılmış yük birleşimleri de zemin kontrollerinde kullanılır.

TBDY 2018 Zımbama Dayanımı

Döşemelerin doğrudan kolonlar tarafından taşındığı kirişsiz döşemeli sistemlerde ve radye temellerin kolonlara bağlandığı bölgelerde kolon çevresinde asal çekme gerilmeleri oluşur. Kolon çevresinde oluşan bu asal çekme gerilmeleri betonun çekme dayanımı aştığında, asal çekme gerilmelerine dik yönde çatlakların oluşması doğaldır. Asal çekme gerilmeleri genelde plak düzlemine 45^o 'lik bir açı yaptığından çatlaklar da 45^o 'lik bir açıyla oluşacaktır. Çatlakların oluşması ile kesme kuvvetini taşıyan betonun dayanımı büyük ölçüde azaldığından kolon, döşeme veya radye temel plağını zımbalayarak deler. TBDY 'ye göre zımbalama kontrolü aşağıdaki adımlarla yapılmaktadır.

TBDY Madde 7.11.8 'e göre plaklarda kayma gerilmeleri, yükleme doğrultusunda zımbalama çevresinin geometrik merkezine göre doğrusal olarak değiştiği kabul edilerek, döşemeye zımbalama çevresi ( u_p ) boyunca etki eden kayma gerilmeleri hesaplanabilir. Bu yöntem ile hesaplanan en yüksek kayma gerilmesi değeri, tasarıma esas döşeme zımbalama gerilmesi τ_pd değeri olarak kullanılmaktadır. Bu zımbalama gerilmesi moment etkisinden ötürü aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi iki farklı değerde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bu gerilmelerden moment yönünde olan gerilme τ_pd,1 , tersi yönünde olan gerilmeye ise τ_pd,2 olarak isimlendirilmektedir.

τ_pd,1 , τ_pd,2 : Tasarıma esas zımbalama gerilmelerini ifade etmektedir. Eksenel kuvvet ve eğilme momentlerinin etkisi dikkate alınarak döşeme oluşan en büyük ve en küçük zımbalama gerilmeleridir ve aşağıda gösterilen denklemler ile hesaplanmaktadır.

Bütün yükleme kombinasyonlarına göre yapılan zımbalama gerilmelerinin ( τ_pd,1 , τ_pd,2 ), mutlak değerce en büyük olan değeri betonun tasarım çekme dayanımı (f_ctd) değerini aşmaması gerekmektedir.

τ_pd,1 , τ_pd,2 ≤ f_ctd

Zımbalama gerilmelerinin bulunuşu ve formülerdeki terimler aşağıda sırası ile anlatılmıştır.

Zımbalama çevresi bir önceki alt başlıkta anlatılan kriterlere göre hesaplanır. Zımbalama çevresi hesaplandıktan sonra zımbalama alanı, A_z hesaplanabilir.

A_z : Zımbalama alanı. Zımbalama çevresinin döşeme faydalı yüksekliği, d, ile çarpılması ile elde edilmektedir.

A_z = u_p x d

d: Döşeme faydalı yüksekliğini ifade eder. Döşeme kalınlığından döşemenin paspayının çıkartılması ile elde edilen değerdir.

Kirişsiz plak sistemlerdeki döşeme-kolon birleşimlerinde ve radye temellerde düşey yüklerle beraber Dayanım Fazlalığı Katsayısı D ile artırılmış olan deprem etkileri altında kolona kat seviyesinde gözönüne alınan doğrultuda aktarılan toplam eğilme momentinin γ_f katsayısı ile artırılmasından elde edilen değerin eğilme donatısı ile, 1− γ_f katsayısı ile artırılmasından elde edilen değerin ise zımbalama (kayma) gerilmeleri yoluyla aktarıldığı kabul edilir.

γ : Zımbalama hesabında eğilme etkisini yansıtan katsayısıdır. TBDY 7.11.9 'a göre göz önüne alınan deprem doğrultusunda kolondan aktarılan toplam eğilme momentinin γ katsayısı ile çarpılmasından elde edilen değer eğilme donatısı ile γ_v (γ_v=1-γ ) katsayısı ile çarpılmasından elde edilen değerin zımbalama gerilmeleri ile aktarıldığı kabul edilmektedir. γ katsayısı TBDY Denklem 7.28 'de gösterildiği gibi hesaplanmaktadır.

Burada, dikdörtgen kesit olan zımbalama çevresinin boyutları, b₁ (yükleme doğrultusunda) ve b₂ (yüklemeye dik doğrultuda) dir. Aşağıdaki resimde bir köşe kolon için örneği gösterilmiştir.

γ katsayısı yükleme doğrultusuna göre zımbalama çevresinin her iki ekseninde (major ve minor eksenlerde) hesaplanmaktadır.

Bu durumda zımbalama gerilmeleri (τ_pd,1 , τ_pd,2) hesaplanırken Dayanım Fazlalığı Katsayısı D dikkate alınarak hesaplanmış eğilme momenti değerleri ( DM_d(maj) , DM_d(min) ) ile (γ_v=1-γ) katsayısı ile çarpılmaktadır.

c_(maj) , c_(min) : Zımbalama alanının kuvvetli ve zayıf eksen etrafındaki moment yönünde hesaplanan ağırlık merkezleridir. Aşağıdaki şekilde gösterildiği üzere moment yönüne c_(maj) , c_(min) değerleri değişkenlik göstermektedir.

c'_(maj) , c'_(min) : Zımbalama alanının kuvvetli ve zayıt eksen etrafındaki momentin ters yönünde hesaplanan ağırlık merkezidir. Aşağıdaki şekilde gösterildiği üzere moment yönüne c'_(maj) , c'_(min) değerleri değişkenlik göstermektedir.

Çubuk Sonlu Eleman Lokal Aksları bölümünde detaylıca anlatılan eleman yön kabulüne göre c_(maj) , c_(min) mesafeleri moment yönünde zımbalama alanının ağırlık merkezinden zımbalama alanının sınır çizgisine olan mesafelerdir. c'_(maj) , c'_(min) mesafeleri moment yönüne terz zımbalama alanının ağırlık merkezinden zımbalama alanının sınır çizgisine olan mesafelerdir.

V_d : Zımbalama hesabına esas tasarım kesme kuvveti değeridir. Kolon veya perdelerde, döşeme seviyesinin üstündeki ve altındaki bölgelerde oluşan düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan eksenel basınç kuvvetlerinin farkı olarak hesaplanmaktadır.

M_d(maj) , M_d(min) : Kolonun kuvvetli ve zayıf ekseninde, düşey yükler ve deprem yüklerinin ortak etkisi altında hesaplanan ve döşeme zımbalama hesabına esas tasarım momentidir. Zımbalama gerilmeleri (τ_pd,1 ve τ_pd,2) hesaplanırken, düşey yükler ve Dayanım Fazlalığı Katsayısı D dikkate alınarak hesaplanan deprem yüklerinin ortak etkisi altında ortaya çıkan eğilme momenti değerleri ( M_d(maj) , M_d(min) ) kullanılmaktadır. Bu momentlerin yönüne göre gerilme dağılımı belirlenmektedir.

J_(maj) , J_(min) : Zımbalama alanını (A_z) oluşturan yüzeylerin kuvvetli ve zayıf ekseni etrafındaki polar atalet ve ikinci momentlerinin toplamıdır. J değeri kuvvetli eksen ve zayıf eksende ayrı ayrı dikkate alınarak hesaplanmadır.

Örnek bir dikdörtgen kolonda tek bir yön için J değerlerinin hesabı aşağıdaki gibi yapılmaktadır. J değeri hem kuvvetli eksende hem de zayıf ekseninde ayrı ayrı hesaplanmaktadır.

J₁ : Yukarıdaki şekilde eksene dik olan zımbalama alanının (kırmızı taralı alan) eksene göre polar atalet momentini göstermektedir.

J₂ : Yukarıdaki şekilde eksene paralel olan zımbalama alanının (mavi taralı alan) eksene göre ikinci (atalet) momentini göstermektedir.

Zımbalama Donatısı Kullanımı

TBDY Madde 7.11.10 'a göre τ_pd ≤ f_ctd koşulunun sağlanmadığı ve plak kalınlığının 250 mm 'den büyük olduğu durumlarda zımbalama dayanımı zımbalama donatısı kullanarak arttırabilir.

Zımbalama donatısı olarak düzgün yayılı yerleştirilmiş çiroz veya sehpa donatıları kullanıldığında donatı plağının zımbalama dayanımı TBDY Denklem 7.29a 'da belirtilen denklem göz önüne alınarak en fazla 1.5f_ctd olmaktadır.

Zımbalama donatısı olarak kayma kaması kullanıldığında donatı plağın zımbalama dayanımı TBDY Denklem 7.29b 'de belirtilen denklem göz önüne alınarak en fazla 1.75f_ctd olmaktadır.

ρ : Birim alanda bulunan zımbalama donatısının kesit alanı

f_yd : Zımbalama donatısının tasarım akma dayanımı

Zımbalama donatısı olarak birbirine dik iki doğrultuda kapalı etriye şeritleri kullanıldığı durumlarda TBDY Denklem 7.30a 'ya göre zımbalama dayanımı en fazla 1.5f_ctd olmaktadır.

Zımbalama donatısı olarak dik iki doğrultuda kayma kaması rayları kullanıldığı durumlarda TBDY Denklem 7.30b 'ye göre zımbalama dayanımı en fazla 1.75f_ctd olmaktadır.

A_wp : Zımbalama çevresi üzerinde bulunan düşey zımbalama donatılarının toplam kesit alanı.

Zımbalama donatısı kullanarak zımbalama dayanımı, yukarıda belirtildiği üzere en fazla 1.5f_ctd veya 1.75f_ctd değerine yükseltilebilmektedir.

Zımbalama örnekleri için; Zımbalama Kontrolü Örnek 1 Zımbalama Kontrolü Örnek 2