İtme Yöntemleri Esasları (5.6.1)
- oğuzcan hadim
- Zeynep Aladağ
İkinci mertebe etkilerinin gözönüne alınması (p-δ ve p-Δ) kullanıcı denetimindedir.
Statik düşey yükler, taşıyıcı sisteme artımsal olarak uygulanan ikinci mertebe etkilerinin gözönüne alındığı doğrusal olmayan statik hesap otomatik olarak uygulanmaktadır. Bu hesaptan elde edilen iç kuvvetler ve şekildeğiştirmeler itme analizinin başlangıç koşulu otomatik olarak göz önüne alınmaktadır.
Yeni yapılacak olan binalarda ve mevcut binaların değerlendirilmesinde, doğrusal olmayan şekildeğiştirmeler başlangıç koşulu olarak otomatik gözönüne alınır.
Sünek davranışa sahip plastik şekildeğiştirmeler seçilen performans düzeyi için sınır değerler ile karşılaştırılır. Şekildeğiştirmeler ve sınır değerler yeni yapılacak ve mevcut binalar için otomatik hesaplanır.
Kolon, kiriş ve perdelerde süneklik kontrolleri otomatik yapılır. Gevrek davranışa sahip kesme kuvveti, seçilen performans düzeyi için iç kuvvet sınır değerleri ile karşılaştırılır.
SİMGELER
Ed(H) = Doğrultu birleştirmesi uygulanmış tasarıma esas yatay deprem etkisi
Ed(X) = (X) doğrultusundaki deprem etkisi
Ed(Y) = (Y) doğrultusundaki deprem etkisi
Ed(Z) = Düşey deprem etkisi
G = Sabit yük etkisi
n = Hareketli yük katılım katsayısı
Q = Hareketli yük etkisi
Qe = Etkin hareketli yük etkisi
S = Kar yükü etkisi
p-δ = Eksenel kuvvet ve eğilme momenti etkisinde elemanın eğriliği sonucu oluşan ikinci mertebe etkisi
p-Δ = Eleman düğüm noktalarının yerdeğiştirmesi sonucunda eksenel kuvvet etkisinde oluşan ikinci mertebe etkisi
TBDY 5.6.1.1 'e göre bu yönetmelik kapsamında Sabit Tek Modlu İtme Yöntemi, Değişken Tek Modlu İtme Yöntemi ve Çok Modlu İtme Yöntemleri doğrusal olmayan deprem hesabında kullanılabilir.
TBDY 5.6.1.2 'ye göre tüm doğrusal olmayan yöntemlerde olduğu üzere hesabın başlangıç adımında, deprem dışı yüklemeler altında doğrusal olmayan artımsa statik hesap yapılır. Bu durumda ikinci mertebe etkileri, p-δ ve p-Δ gözönüne alınmalıdır.
TBDY 5.6.1.3 'e göre itme analizi sonucunda elde edilen sünek davranışa karşı gelen plastik şekildeğiştirmeler ile sünek olmayan davranışa karşı gelen iç kuvvetler (örneğin kesme kuvveti), seçilen performans düzeyi için izin verilen sınır değerler ile karşılaştırılır.
Sünek davranışa karşı gelen plastik şekildeğiştirmeler için yapılan hesapta, Yeni binalar için şekildeğiştirme sınırları ve mevcut binalar için şekildeğiştirme sınırları malzeme modellerinin farklı olması sebebi ile farklılık göstermektedir. Bu nedenle seçilen bina durumuna göre bu sınır değerler otomatik hesaplanarak, plastik şekildeğiştirmeler ile karşılaştırılır ve bina performansı belirlenir. Gevrek davranışa karşı gelen iç kuvvetler için elemanlarda süneklik kontrolü yeni ve mevcut binalar için yapılır.
TBDY 5.2.2.2 'ye göre eğer yapıya Şekildeğiştirmeye Göre Değerlendirme ve Tasarım (ŞGDT) yaklaşımı uygulanıyor ise, doğrusal olmayan hesap yöntemleri ile yapılacak deprem hesabın (herhangi bir itme analizi veya zaman tanım alanında doğrusal olmayan analiz) 'dan önce Ed(H) dışındaki statik düşey yüklerin taşıyıcı sisteme artımsal olarak uygulandığı doğrusal olmayan statik hesap yapılacaktır. Bu hesaptan elde edilen iç kuvvetler ve şekildeğiştirmeler yatay deprem hesabında başlangıç değeri olarak gözönüne alınır. Bu durumda düşey yüklerden kullanılarak uygulanan doğrusal olmayan statik hesap aşağıdaki yükleme durumuna göre yapılmaktadır. Bu analiz sonucunda elde edilen iç kuvvetler ve şekildeğiştirmeler yatay deprem hesabının başlangıç değeri olarak dikkate alınmaktadır.
G+nQ+0.2S+0.3Ed(Z)
Bu yükleme durumunda n yukarıda anlatıldığı üzere Hareketli Yük Kütle Katılım Katsayısıdır ve Tablo 4.3 'den hesaplanmaktadır. Örneğin kar yükünün olmadığı bir konut (n=0.3) yapısına itme analizi uygulanmadan önce başlangıç adımı (i=0) olarak aşağıdaki yükleme durumu altında artımsal olarak uygulanan doğrusal olmayan statik hesap yapılmaktadır.
G+0.3Q+0.3Ed(Z)
Yapılan bu doğrusal olmayan statik hesap içerisinde yapının geometri bakımından ve malzeme bakımından doğrusal olmayan davranışı dikkate alınmaktadır.
Geometri bakımından doğrusal olmayan analizde yapı elemanlarında oluşan eksenel kuvvetler sebebi ile ortaya çıkan ikinci mertebe etkileri dikkate alınmaktadır. İkinci mertebe etkileri p-δ ve p-Δ olarak ikiye ayrılmaktadır. Yandaki şekilde bir elemanda p-δ ve p-Δ etkilerinin nasıl olduğu temsili bir şekilde gösterilmiştir. p-δ etkisi elemanın üzerindeki eksenel basınç kuvvetinin, elemanın kendi eğriliği sebebi ile oluşan δ deplasmanını artırmaya çalışmasından ötürü oluşmaktadır. p-Δ etkisi ise elemanın düğüm noktalarının yaptığı yerdeğiştirmeler sebebi ile eksenel basınç kuvveti elemanda ek momentler oluşturmaktadır. p-Δ aşağıdaki resimde daha detaylı açıklanmıştır.
Malzeme bakımından doğrusal olmayan analizin detayları Yığılı Plastik Davranış Modeli ve Yayılı Plastik Davranış Modeli başlıkları altında detaylıca anlatılmıştır. TBDY 5.2.2.2 'ye göre eğer düşey yükler, G+nQ+0.2S+0.3Ed(Z) etkisi altında yapılan doğrusal olmayan analizde bir plastikleşme durumu söz konusu ise yeni binalarda ve güçlendirilen binalarda bu duruma izin verilmemektedir. Ancak mevcut binaların değerlendirilmesi için ŞGDT yaklaşımı uygulanıyorsa doğrusal olmayan şekil değiştirmeler (plastik mafsallar) başlangıç değeri olarak gözönüne alınmaktadır.
İkinci mertebe etkileri p-δ ve p-Δ etkilerinin gözönüne alınabilmesi için elemanlar yeterli düzeyde bölünerek analiz yapılmaktadır. Bu şekilde itme analizinin başlangıç veya herhangi bir i 'nci adımındaki şekildeğiştirmiş sistem, bir sonraki adımın başlangıç koşulu olarak dikkate alınır. Aşağıdaki resimde, örnek bir modelin ikinci mertebe etkilerinin gözönüne alındığı analiz modeli ve şekildeğiştirmiş sistem gösterilmektedir.
Sonraki Konu
İlgili Konular